یکی از مشکلاتی که صنایع غذایی به مانند دیگر صنایع با آن روبرو است، توان ناچیز در تامین مالی مورد نیاز این صنعت مهم است. گرانی پول و تسهیلات در کشورمان از یک‌سو و ضعف سرمایه از طریق بازار بورس باعث شده تا صنایع غذایی در جذب سرمایه‌ با مشکل روبرو شوند. مشکلی که می‌تواند سدی در برابر رشد چند سال گذشته صنایع غذایی ایران باشد. چرا که صنایع غذایی به دلیل ماهیت خود، برخلاف بسیاری دیگر از صنایع نیازمند سرمایه در گردش کافی است تا موادخامی که باید به شکل تازه و گاه روزانه خریداری شود را تامین کند.

به گزارش کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران، رکود اقتصادی در سال‌های اخیر ضمن کاهش فعالیت در بخش‌های تولید، تبعات منفی نظیر کاهش تقاضا، افزایش قدرت چانه¬زنی کانال‌های توزیع و فروش برای زنجیره غذای کشور در پی داشته است. یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در دوران رکود پررنگ‌تر شده و تاثیر به‌سزایی بر روی عملکرد بنگاه‌های تولیدی داشته است، مشکلات تامین مالی و نقدینگی این بنگاه‌هاست. از سوی دیگر، کمبود منابع مالی صنایع غذایی و عدم کارایی بازار سرمایه، موجب بالا رفتن هزینه‌های تامین مالی در تولید صنایع غذایی در ایران شده است. به‌طوری که در مقایسه با رقبای خارجی، رقابت‌پذیری صنعت غذا را کاهش داده است.

در کشور ما نرخ تامین مالی به طور متوسط بیش از ? برابر کشورهای همسایه است و این امر، مشکلات متعددی برای تولیدکنندگان در حوزه رقابت با سایر کشورها ایجاد می¬کند. به عنوان مثال مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که بیشترین اختلاف در اقلام قیمت‌تمام شده فرآورده‌های غذایی نظیر شیر، روغن‌نباتی و شکر در ایران و ترکیه مربوط به هزینه‌های مالی است.

وضعیت تامین مالی  در صنایع غذایی

در هفت ماهه نخست سال جاری در مجموع 278 هزار میلیارد تومان تسهیلات به بخش‌های مختلف اقتصادی کشور پرداخت شده است(که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل، مبلغ 92هزار میلیارد تومان ـ معادل 49.6درصد افزایش داشته است). در این دوره تسهیلات دریافتی صنعت و معدن بیش از 78 هزار میلیارد تومان و کشاورزی 21 هزار میلیارد تومان بوده است. این آمارها در حالی قابل دسترس است که میزان جذب سرمایه در بخش صنایع غذایی به شکل شفاف در اختیار کارشناسان و برنامه‌ریزان نیست و وزارت صنعت که وظیفه اعطای تسهیلات به صنایع را بر عهده دارد نیز آمار تفکیکی را اعلام نکرده است. این در حالی است که در هفت ماهه نخست سال جاری در مجموع 73 درصد تسهیلات اعطایی  به بخش کشاورزی و 85 درصد تسهیلات اعطایی به بخش صنعت و معدن با هدف تامین سرمایه در گردش پرداخت شده است.

بررسی آمارها نشان می‌دهد در هفت ماهه نخست سال جاری در مجموع 182 هزار میلیارد تومان تسهیلات با هدف تامین سرمایه در گردش به بخش‌های مختلف اقتصادی کشور پرداخت شده است (65.5 درصد کل تسهیلات پرداختی)  و در مقایسه با دوره مشابه سال قبل مبلغ 66 هزار میلیارد تومان معادل 57درصد افزایش داشته است. تسهیلات پرداختی در قالب سرمایه در گردش در تمام بخش‌های اقتصادی طی سال 1394 مبلغ  263هزار میلیارد تومان (63.1 درصد کل تسهیلات پرداختی) بوده است.

یکی از نکاتی که باعث شده با وجود تلاش دولت در پرداخت تسهیلات به واحدهای کوچک و متوسط، آثار رونق تولید در کشور از جمله در بخش صنایع غذایی به خوبی دیده نشود، هدفمند نبودن تسهیلات اعطایی از جمله به صنایع غذایی اعم از سرمایه در گردش، طرح‌های توسعه‌ای و ایجادی از مشکلات اصلی این صنعت است.

نیاز صنایع غذایی به سرمایه در گردش کافی

صنایع غذایی یکی از بخش‌هایی است که به دلیل ماهیتش احتیاج به سرمایه در گردش کافی و همیشگی دارد. چرا که حجم بالای موجودی انبار به دلیل کاهش تقاضا،‌ فروش‌های مدت‌دار، قیمت‌تمام شده بالا و عدم رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی و کاهش تقاضای بازارهای صادراتی از جمله دلایلی است که نیاز این صنعت به منابع مالی را افزایش داده اس. همچنین تامین مواد اولیه وارداتی، نوسانات نرخ ارز،‌ تغییر قیمت‌های جهانی مواد خام و مشکلات گمرک و مدت ترخیص نیز بر تامین سریع سرمایه‌ها فشار بیشتری می‌آورد. همه اینها را اگر در کنار لزوم سرمایه لازم برای تامین مواد اولیه در فصول برداشت چه در قالب خرید نقدی و چه به شکل قیمت‌های تضمینی قرار دهید، تفاوت بخش صنایع غذایی با دیگر بخش‌ها به شکل ملموس‌تری مشخص خواهد شد.

مشکل کمبود نقدینگی و سرمایه به عنوان یکی از مهمترین دروندادهای فرآیند تولید، بر تامین مواد اولیه، تجهیز ماشین¬آلات، تامین الزامات کیفی، جذب و آموزش نیروی متخصص و ... تاثیرگذار بوده و خط تولید را با حجمی کمتر از ظرفیت تعبیه شده راه‌اندازی می¬کند که این مسئله علاوه بر سرشکن هزینه‌های سربار بر تعداد کمتری از آحاد تولیدی و هزینه بالاتر خرید در حجم کمتر (عدم بهره¬مندی از صرفه اقتصادی مقیاس)، به بالا رفتن بهای تمام شده انجامیده و از سوی دیگر انرژی و سایر هزینه-های بازاریابی و ... نقطه سر به سر تولید را تا حدود زیادی جابجا می¬کنند.

حضور ناچیز صنایع غذایی در بازار سرمایه

یکی از مهم‌ترین راه‌های تامین سرمایه در بسیاری از کشورهای جهان حضور در بورس است. با وجود اینکه صنایع غذایی یکی از مهم‌ترین صنایع کشور به شمار می‌روند، اما حضور بسیار کمرنگی در بازار سرمایه دارند. بررسی نمادهای حاضر در تالار شیشه‌ای نشان می‌دهد که صنعت مواد غذایی در دو رده شرکت‌های قند و شکر و محصولات غذایی غیر از قند و شکر، در بورس حضور دارد. از بیش از 2779 واحد صنایع غذایی  که 433 واحد آن بالای 100 نفر کارگر دارند که 16 درصد مجمع شرکت‌های حاضر در این حوزه است، تعداد شرکت های فعال در صنعت قند و شکر 12 شرکت و در محصولات غذایی غیر از آن 20 شرکت هستند. به بیان دیگر بیش از 400 شرکت که بیش از 100 نفر نیروی کار تولیدی دارند، در بورس حاضر نیستند. نگاهی به نمادهای حاضر هم نشان می‌دهد اکثر واحدهای بزرگ صنایع غذایی در بورس حضور ندارند و تامین مالی صنایع غذایی از بازار سرمایه هم عمدتاً از طریق افزایش سرمایه بوده است که بیانگر ضعف مفرط شرکت‌های صنایع غذایی در بورس است.

چه باید کرد؟

در پایان می‌توان به نکاتی اشاره کرد که برای حل این معضل موثر باشد. ابتدا اینکه شفافیت در تسهیلات اعطایی و آمار دقیق در دسترس باشد. همچنین باید تخصیص منابع به مقدار کافی صورت گیرد. در مرحله بعد كاهش هزینه‌های دسترسی به منابع تامین مالی، برنامه‌ریزی برای بهره‌گیری از ابزارهای مالی در تامین مالی نظیر بهادارکردن قبض انبار، سرمایه در گردش زنجیره، دسترسی آسان، مكفی و هدفمند به تسهیلات و تسهیل ورود بنگاه‌ها به بورس می‌تواند در رفع این مشکل موثر باشد. این در حالی است که صنایع غذایی کشور بیش از 19.2 درصد کارگاه‌های صنعتی، 16.5 درصد اشتغال، 10.8 ارزش افزوده  و بیش از 13 ارزش سرمایه‌گذاری صنعت را به خود اختصاص داده و تامین ناکافی مالی آن می‌تواند سدی در برابر ادامه رشد این صنعت باشد.