هفته نامه تجارت فردا

هر صنعتی مشقات خاص خود را دارد اما صنعت آبمیوه به دلیل ارتباط تنگاتنگ با میزان تولید میوه، با نوسانات زیادی همراه بوده است. کشاورزی نه‌تنها در ایران بلکه در تمام جهان با شرایط جوی و اقلیمی بالا و پایین می‌شود. اکنون نیز که موضوع بحران آب و کمبود آن در برخی مناطق و باغ‌ها به میان آمده، بیم آن می‌رود که در آینده تولید میوه در ایران با چالش‌های زیادی همراه باشد و به تبع آن، صنعت آبمیوه نیز درگیر خواهد شد. مشکل دیگر، کمبود نقدینگی است. در حال حاضر این صنعت از رکود رنج می‌برد و وام‌های بانکی می‌تواند کمک‌کننده باشد. اما طبق معمول قوانین و بوروکراسی‌های طول و دراز، موانعی است که پروسه را به تعویق می‌اندازد. اما در صنعت آبمیوه به تعویق افتادن دریافت تسهیلات بانکی به معنای از دست دادن فصل خرید میوه است. مثلاً کارخانه تولید آب آلبالویی را تصور کنید که در زمان فصل برداشت این محصول نقدینگی لازم را نداشته باشد! اگر بانک در چنین زمانی به داد تولیدکننده نرسد، دست او از بازار کوتاه خواهد ماند. البته اینها مشکلاتی است که در بیرون از صنعت وجود دارد. متاسفانه داخل صنعت نیز مسائل آزاردهنده دیگری هستند. در چند سال اخیر تعداد کارخانه‌ها بیش از اندازه شده و گویا قبل از صدور موافقت اصولی، هیچ حساب‌ وکتابی برای تولید نشده است.

یکی از مهم‌ترین علل کاهش تولید به‌علت مشکلات جانبی است. منظور از این مشکلات، مشکلاتی نظیر عوارض جانبی آب‌وهوا بر عرضه مواد اولیه این صنعت است. مثل آفت‌زدگی باغات، یا سرمازدگی و از بین رفتن حجم زیادی از محصولات که به موجب آن مواد اولیه زیادی از چرخه تولید محصولات کنسانتره و آبمیوه خارج می‌شود. به عنوان مثال کمبود پرتقال صنعتی یکی از مشکلات ماست. لازم به ذکر است که هر نوع پرتقالی مناسب تولید آبمیوه و کنسانتره نیست. پرتقال صنعتی یا پرتقال شهسواری نوعی پرتقال در سایز کوچک و پرآب است. امروزه در اکثر باغات گونه‌های دیگری از این محصول تولید می‌شود که کاربرد زیادی در این صنایع ندارند. قیمت این پرتقال نیز برای صنایع ما مناسب نیست. متاسفانه کاهش تولید این نوع پرتقال ما را درتامین ماده اولیه کنسانتره پرتقال دچار مشکل کرده است که تاثیرات نهایی آن در قیمت تمام‌شده و نهایتاً تقاضای این محصول نمایان می‌شود که نتیجه آن کاهش خرید محصولات است.

مشکل دیگر که متاسفانه موجب کاهش کیفیت تولیدات ما شده است و می‌تواند تاثیر زیادی بر میزان صادرات ما داشته باشد واردات مواد اولیه تولید کنسانتره از چین است. در پی کاهش مواد اولیه تولید کنسانتره در داخل کشور، تولیدکنندگان دست به دامن واردات این مواد از چین شدند که کیفیت موردنظر را ندارد و موجب بی‌کیفیت شدن محصولات ما و زیر سوال رفتن برخی برندهای ما می‌شود.

ضعف در سامانه حمل‌ونقل داخلی برای تحویل به‌موقع میوه نیز مشکل دیگر است. شاید شما نیز در تلویزیون مشاهده کرده باشید که چگونه بسیاری از محصولات کشاورزی یا در حمل‌ونقل جاده‌ای یا در صف کارخانجات از بین می‌روند. اگر بتوانیم برنامه‌ریزی صحیحی در این زمینه داشته باشیم و از حمل‌ونقل استاندارد با ابزارهای پیشرفته استفاده کنیم، میزان هدررفت و خراب شدن محصولات کمتر می‌شود. این مساله سبب صرفه‌جویی عظیمی در تولید آبمیوه و به‌خصوص محصولات کشاورزی و سایر صنایع وابسته خواهد شد. این امر بهره‌وری کلی منابع غذایی در کشور را تا حد قابل قبولی افزایش می‌دهد.

بالا بودن قیمت مواد اولیه نسبت به قیمت‌های جهانی نیز مشکل دیگری است که همه صنایع و صنعت آبمیوه با آن مواجه‌اند. اگر بخواهیم در عرصه بین‌المللی رقابت کنیم در کنار برخورداری از کیفیت مطلوب، باید قیمت رقابتی نیز داشته باشیم. یعنی قیمت محصول ما باید پایین باشد تا بتوانیم با سایر محصولات خارجی رقابت کرده و بازار جدید خارجی جذب کنیم. قیمت مواد اولیه در کشور ما نسبت به سایر رقبا بالاتر است. بنابراین محصول تولیدی ما نیز قیمت به مراتب بالاتری خواهد داشت. این مساله سبب می‌شود ما نتوانیم در بازار رقابت بین‌المللی بمانیم. در نتیجه برای حل چنین مشکلی لازم است سیستمی در نظر گرفته شود تا با حفظ کیفیت محصولات تولیدی، هزینه تولید را کاهش دهد. پیش از این تاکید کردم، مثلاً اگر بتوان سیستمی را در نظر گرفت که میزان هدررفت میوه‌ها در جریان حمل‌ونقل کاهش پیدا کند، می‌توان هزینه تولید را نیز کاهش داد.

از طرفی تعرفه‌ها نیز به از دست دادن بازارها دامن زده است. تجار ترکیه با استفاده از تعرفه ترجیحی ناشی از حضور در اتحادیه اروپا در صادرات این محصول از ما پیشی گرفته‌اند. داشتن روابط خارجی مناسب و حضور در انجمن‌ها و گروه‌های مختلف بین‌المللی می‌تواند عواید زیادی نصیب کشور کند. برای مثال برخی از رقبای ما در کشورهای اطراف ترکیه با حضور در اتحادیه اروپا و اخذ تعرفه ترجیحی صادرات توانستند محصولات خود را با قیمت مناسبی روانه بازار کنند و سود خوبی از بازار کسب کنند.

 بخش دیگری از مشکلات نیز به نوسانات تقاضای بازار برمی‌گردد. هر اقدامی که بر تورم و قدرت خرید مردم تاثیر بگذارد با کاهش تقاضای کل، تقاضای این بخش را نیز کاهش می‌دهد. همچنین شرایط در بخش عرضه و مشکلاتی که بیان شد موجب شده برخی از همکاران ما حتی با ضرر به فعالیت تولیدی خود ادامه دهند. این امر انگیزه تولیدکنندگان فعلی را کاهش داده و ریسک حضور در این بازار را نیز افزایش می‌دهد. تعطیلی این کارخانه‌ها زنجیره بزرگی از مشاغل را از بین می‌برد. علاوه بر بیکار شدن نیروی کار تولیدی، بازاریابان، رانندگان، فروشگاه‌ها و باغداران هر یک به اندازه سهمی که در تولید این محصولات دارند متضرر می‌شوند. 

صنعت آبمیوه در شرایط فعلی به دلیل مشکلات مختلفی که عنوان شد از توان بالقوه خود فاصله زیادی گرفته است. ما بیش از 130 هزار تن ظرفیت تولید داریم اما به دلایلی که اشاره شد، نمی‌توان از تمام ظرفیت استفاده کرد. بسیاری از صنایع خرد از این صنعت خارج شدند و برخی نیز با ضرر در حال ادامه کار خود هستند. نسبت به سال 1394 ما 25 درصد به لحاظ حجمی و 4 /22 درصد به لحاظ ارزشی کاهش در این بخش از تولیدات داشته‌ایم. بسیاری از کارخانه‌ها نیز به خاطر کمبود میوه تعطیل شدند.

 در شرایط تحریم ما بسیاری از مشتریان خود را از دست دادیم. پیدا کردن دوباره مشتری و کسب اعتبار در بازار جهانی کار آسانی نیست. با میزان تولید فعلی و قیمت حاضر تنها قادر به صادرات به عراق و افغانستان هستیم. امید داریم با کاهش مشکلات در تامین مواد اولیه و با تعدیل مناسب قیمت به بازارهایی با کیفیت جهانی برسیم. علاوه بر این ما مشکل دیگری نیز در مبادلات مالی داریم. ارز صنعت ما یورو است. ما باید ابتدا دلار را با صرف هزینه در صرافی‌ها به درهم تبدیل کنیم و سپس درهم را به یورو. این یعنی هزینه ما در صرافی دو‌بار انجام می‌شود. روابط خوب خارجی کمک شایانی در یافتن بازارهای هدف و کاهش هزینه‌های مبادلاتی ما خواهد کرد که اثر آن کاهش هزینه‌های تولید و نهایتاً قیمت نهایی محصول است.