بعد از شکار و کشف آتش توسط بشر، کاشت دانه گیاهان و برداشت آن به منظور تهیه مواد غذایی برای بقا و سپس شکل گیری فرایندی که امروزه به نام کشاورزی مرسوم است، یکی دیگر از کشفیاتی است که انسان ها برای زنده نگاه داشتن خود انجام داده اند.

به گزارش پایگاه خبری كانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران، هرچند تاریخچه دقیق پیدایش کشاورزی بدرستی روشن نیست با این حال مدارک موجود نشان می دهد عملیات کشت و کار به منظور تولید غذا توسط بشر حداقل سابقه ای ده هزار ساله دارد.

کشاورزی شاید یکی از منجیانی باشد که بارها و بارها جان انسان را از ورطه نابودی نجات داده است. تاریخچه سیب زمینی گواه این ماجراست. سیب زمینی شاید یکی از آن دست از محصولات کشاورزی باشد که گاهی ناجی بشریت و گاهی متهم به افزایش جمعیت شده است.

کشاورزی اگر چه ناجی جان انسان هاست ولی هر آنچه که دست بشر در طبیعت ورود کرده است آثار مخرب در آن پدیدار شده است، کشاورزی اگرچه دغدغه انسان را برای تهیه غذا کم کرد ولی کشت و کار پیوسته از یک طرف به مرور سبب کاهش باروری خاکها شد و افزایش تدریجی جمعیت موجب شد تا غذای تولیدی بواسطه کشاورزی سنتی آن روزگار که بقایای گیاهی تنها عامل حاصلخیز کننده خاک بحساب می آمدند کافی نباشد. از این رو بشر دریافت که با افزودن کود و مواد آلی و بقایای گیاهی و جانوری می تواند سبب بهبود تولید محصولات کشاورزی شود. انقلاب صنعتی اروپا و متعاقب آن ورود ابزار آلات صنعتی به عرصه کشاورزی، بهره کشی بیشتر از خاکها را در پی داشت و پیشرفت علم شیمی موجبات درک بهتر از نیازهای تغذیه ای گیاهان را به همراه داشت. از این زمان بود که پای کودهای شیمیایی به عرصه محصولات کشاورزی باز شد و ورود اولین آلاینده ها به مواد غذایی بشر نیز کلید خورد.

تولید کود شیمیایی در ایران

سابقه تولید و مصرف کودهای شمیایی در ایران به سال1324 باز می گردد، دقیقا زمانی که برای اولین بار کود شیمیایی در یک کوچک کارخانه در حومه کرج شروع به تولید شد. ترمو فسفات ، پودر استخوان و نیترات پتاسیم مهم ترین محصولات این واحد بودند. در سال 1334 برای اولین بارحدود 176 تن کود شیمیایی سوپر فسفات یگانه به کشور وارد شد. در پی آن بخش خصوصی نیز حدود 305 تن کود شیمیایی معدنی خریداری نمود و صنعت شکر نیز شروع به واردات این مواد کرد. در دهه ی 40 بیش از 17 نوع کود شمیایی معدنی در ایران مورد مصرف قرار گرفت. در سال 1342 واحد تولید کود شیمیایی شیراز نیز مورد بهره برداری قرار گرفت و در دهه 50 با تاسیس صنایع شیمیایی رازی، دولت واردات کود شیمیایی توسط بخش خصوصی را ممنوع ساخت .

چرا کود شیمیایی به ایران قاچاق می شود؟

یکی از دلایل عمده قاچاق کود پرداخت یارانه و قیمت های بالای کود شیمیایی در ایران است. پرداخت یارانه به بخش کشاورزی و نهاده های کشاورزی در کشور ما سابقه ای طولانی دارد. نخستین جهت گیریهای حمایتی دولت در بخش کشاورزی در ایران به دوره صفویه و سپس به ضعم آن در دوران قاجار مربوط می شود. اما دخالت مستقیم دولت در عرضه و تقاضا (تولید) در ایران از سال 1311 و با تصویب قانونی جهت تاسیس سیلو در تهران، به منظور خرید و ذخیره گندم توسط سازمان غله برای مقابله با کمبودهای احتمالی آغاز شد و پس از آن در سال های بعد هدف دولت از دخالت در بازار غلات، حمایت از کشاورزان و همچنین تهیه و ذخیره گندم و بخصوص تهیه نان ارزان برای مصرف کنندگان کم درآمد شهری بود.

اما در سال های اخیر چیزی در حدود 75 درصد قیمت کود شیمیایی به صورت یارانه از سوی دولت پرداخت شده و این یارانه به صورت اختلاف قیمت محصول در بازار آزاد و قیمت یارانه ای توزیع از شبکه قانونی ظاهر شده و نیز موجب اختلاف محصول با بازار کشورهای پیرامون می گردد که نتیجه آن قاچاق این کالاست.

اما این که چگونه کود تولید یا وارد شده که بخش اعظم قیمت آن توسط دولت پرداخت شده در مسیری خارج از شبکه قانونی توزیع قرار می گیرد خود قابل بحث است . بخش کوچکی از بازار قاچاق این محصول مربوط به کشاورزانی است که به واسطه دارا بودن آب و ملک و حق نسق در روستاها و مناطق کشاورزی سهمیه دولتی جهت مصرف در کار تولید دریافت کرده لیکن به دلیل به آیش گذاشتن زمین و یا عدم کاشت آن به هر دلیل، آن را به قیمت آزاد به واسطه ها فروخته و در شبکه توزیع قاچاق قرار می دهند . برخی کشاورزان نیز زمین خود را به صورت اجاره یا قراردادهای مزارعه جهت کشت و کار به دیگری واگذار کرده اما سهمیه کود را خود از قبل دریافت داشته اند واگذار ننموده و در بازار آزاد به فروش می رسانند. همچنین امکان دارد کشاورزی با تدارک و استفاده از کود های فسیلی نیازی به کود شیمیایی نداشته و سهمیه دریافتی خود را به فروش رساند.

اما همان طور که گفته شد موارد ذکر شده جز سهم کوچکی در قاچاق این نهاده ندارند. مشکل اصلی نواقصی است که در سهمیه بندی و تحویل کود به کشاورزان و صاحبان نسق وجود دارد.

اگرچه خرید و توزیع کود شیمیایی در کشور توسط شرکت خدمات حمایتی کشاورزی و سازمان تعاون روستایی انجام می شود. به این صورت که شرکت خدمات حمایتی و کشاورزی وظیفه خرید و انبار آن را به عهده داشته و واحدهای شهرستانی سازمان تعاون روستایی با حواله مراکز خدمات روستایی کارتوزیع را انجام می دهند. هچ ضمانت و رویه ی تضمین شده ای وجود ندارد که محصولی که با یارانه دولت تهیه شده تماما در اختیار کشاورز قرار گیرد. یعنی به عبارت دیگر قسمت عمده و فسادآور قاچاق محصول مربوط است به شبکه توزیع از تحویل کالا از مبادی ورودی و انبارها و کارخانه ها و کارگاه ها تا رسیدن به دست مصرف کننده . فساد و تخلف در شبکه و عوامل اداری و سازمانی که عهده دار توزیع این فرآورده هستند می تواند موجب گردد تا بخشی از کالا که بایستی به عنوان سهمیه به استان و منطقه معینی برسد در میانه راه در شبکه قاچاق قرار گیرد.

هر ایرانی سالی نیم کیلو سم می خورد

از این گذشته اگرچه پرداخت یارانه یکی از موارد حمایتی از صنعت کشاورزی و کشاورزان است ولی قاچاق کود شیمیایی یکی از مواردی است که ساله صدمات زیان باری را هم به صنعت کشاورزی و هم به سلامت جامعه وارد می آورد.

بر طبق سخنانحسن هاشمی وزیر بهداشت 50 درصد ازسمومی که در مزارع ایران مورد استفاده قرار می گیرد از راه قاچاق تأمین می شود و سموم قاچاق کیفیت بسیار پایین و آلایندگی های خطرناک تری دارد از این گذشته نه تنها در10 سال گذشته میزان سموم مصرفی در تولید محصولات کشاورزی را کاهش نیافته است بلکه مصرف کودهای شیمیایی از 2/5 به 6/5 میلیون تن افزایش یافته است.

این کودهای شیمایی سبب می شود که هر ایرانی در هر سال نیم کیلو سم از طریق میوه ها و سبزیجات به بدن خود وارد کند.

حال با تمامی این تفاسیر این موضوع مطرح است که چرا با وجود این که دولت می خواهد با ارائه خدماتی همچون پرداخت یارانه از کشاورزان و صنعت کشاورزی حمایت کند ولی همین پرداخت یارانه باعث به وجود آمدن تخلفاتی نظیر قاچاق کودشیمایی و به تبع آن در خطر قرار گرفتن سلامت مردم می شود؟

شاید یکی از دلایل به وجود آمدن این مشکلات در عرصه صنعت کشاورزی نبود نظارت بر عملکرد مسئولان و کشاورزان است و این انتقاد بر دولت وارد است که چرا نهادی بر این مهم نظارت ندارد چرا که این امر سبب به وجود آمدن بازار دلالی و از بین رفتن صنعت کشاورزی در ایران می شود.